Viet Nam - Nhung Tieng Vong Tu Qua Khu

Việt Nam - Những Tiếng Vọng Từ Quá Khứ

“Việt Nam: Những tiếng vọng từ quá khứ” – góc nhìn về Việt Nam trong giai đoạn thuộc địa Pháp.

“Việt Nam: Những tiếng vọng từ quá khứ” là một hợp tuyển phong phú gồm các văn bản lịch sử, khảo cứu, ký sự và tiểu luận về Việt Nam trong thời kỳ thuộc địa Pháp, khi nước ta đang chuyển mình giữa truyền thống và hiện đại, giữa lòng tự tôn văn hóa và ách cai trị thực dân của các học giả Pháp và Việt Nam.

Ngay từ những trang đầu, bài “Lược ghi của một lữ khách” của học giả Brieux – Viện sĩ Hàn lâm Pháp – mở ra bằng những quan sát chân thực và sắc sảo về mối quan hệ giữa mẫu quốc và thuộc địa. Brieux thẳng thắn phê phán sự ngạo mạn của nền văn minh Pháp, đồng thời bày tỏ sự trân trọng đối với vẻ tao nhã, lễ độ và đạo lý xã hội cổ truyền của người An Nam– như những tiếng vọng xa xăm từ một nền văn hóa bền bỉ trước sóng gió chính trị.

Tiếp nối là các khảo cứu chuyên sâu của Léopold Cadière, Paul Pelliot và Phạm Quỳnh về di sản sử học, tín ngưỡng và văn hóa Việt Nam - cho thấy sự phong phú, bền vững nhưng cũng mong manh của di sản chữ nghĩa ở một quốc gia nhiệt đới thường xuyên đối mặt với chiến tranh, khí hậu khắc nghiệt và sự đứt gãy về quyền lực.

Một điểm nổi bật khác của cuốn sách là tinh thần tự phê bình hiếm thấy của các học giả Pháp. Trong khi phần lớn văn bản đương thời vẫn ca ngợi “sứ mệnh khai hóa”. Điều này cho thấy một cách tiếp cận khác: nhân bản hơn, chừng mực hơn, và có ý thức phản tỉnh.

Với cấu trúc đa giọng – từ các học giả khảo cứu, trí thức bản địa đến những lữ khách phương xa – cuốn sách như một bản hợp tấu ký ức. Ở đó vang lên những tiếng nói khác nhau, đôi khi đối lập, nhưng cùng góp phần tái hiện chân thực một giai đoạn lịch sử phức tạp và nhiều tầng lớp.

Mục lục của cuốn sách:

- Lời nói đầu

- Lược ghi của một lữ khách - Eugène Brieux

- Lược khảo về các nguồn sử liệu An Nam - L. Cadière, Paul Pelliot

- Từ Thị Nại đến Bla Eugène Navelle

- Khám phá Viễn Đông - Robert Chauvelot

- Tín ngưỡng và cổ ngạn ở thung lũng Nguồn Sơn - Ghi chép bởi Linh mục Cadière

- Cải định sắc phục thời Võ vương hay một cuộc khủng hoảng tôn giáo ở Huế thế kỷ XVIII - L. Cadière

- Hoàng đế và triều đình An Nam - Pierre Pasquier

- Những tập quán và tinh thần của một dân tộc - Louis Malleret

- Tục thờ cúng tổ tiên ở An Nam - Phạm Quỳnh

- Phong vị ngày Tết - Phạm Quỳnh

- Một đêm coi tuồng - Edmond Gras

- Vài suy nghĩ về giảng dạy nghệ thuật ở An Nam - Edmond Gras

- Giáo dục bản xứ ở Đông Dương - Henri Gourdon

- Nghệ sĩ Bắc kỳ ở Hà Nội - Albert De Pouvourville

“Việt Nam: Những tiếng vọng từ quá khứ” không phải là một cuốn sử chính thống, mà là nỗ lực khôi phục những ký ức bị lãng quên, những tiếng nói từng bị che mờ trong dòng chảy lịch sử – nhắc ta rằng, lịch sử không bao giờ được kể chỉ từ một phía.

Bìa sách là hình ảnh của kỳ thi Hương ở Nam Định năm 1894 (trường Hà Nam), dành cho tất cả thí sinh ở Bắc kỳ. Nguồn: Thư viện Quốc gia Pháp.

TRÍCH ĐOẠN HAY

“Người An Nam sở hữu một nền văn minh lâu đời hơn của ta và hoàn hảo hơn ở một vài khía cạnh. Tôi chỉ xin điểm qua một hai khía cạnh thôi. Trước khi chúng ta thâu tóm xứ ấy thì người An Nam không hề biết đến tệ nạn, tửu sắc và nghèo đói. Người trong một nhà hoặc một làng xã đoàn kết tương trợ nhau đến độ không ai phải chịu nghèo đói. Giấc mơ của các nhà xã hội chủ nghĩa ở nước ta đã được họ hiện thực hóa từ lâu. Có những giai đoạn, đất ruộng của làng được đem chia cho toàn bộ dân chúng. Về văn minh vật chất là như thế. Còn về tinh thần, họ hết lòng theo đuổi một tín ngưỡng đủ sức an ủi và bảo đảm cho họ bình an lẫn hy vọng.”

(trích Lược ghi của một lữ khách)

“Thành quả làm việc của hội đồng là đưa đến một loạt biện pháp cải tổ giáo dục An Nam, trong đó quan trọng nhất là sắc lệnh triều đình năm 1906 về cải tổ giáo dục bản xứ ở Bắc kỳ và Trung kỳ. Thoạt nhìn cải tổ có vẻ khá khiêm tốn: chữ quốc ngữ, tiếng Pháp và các môn khoa học cơ bản được đưa vào trường học bậc hai hoặc bậc ba dành cho quan lại; đồng thời duy trì giảng dạy triết học, đạo đức và văn học chữ Hán tuy có giảm bớt lối học từ chương lỗi thời. Cuộc cải cách được ấn định vào năm 1906 nhưng mãi đến năm 1912 mới thực sự tiến hành sâu rộng và phải đợi đến kỳ thi hương năm 1915 thì toàn bộ thí sinh mới phải làm bài thi Pháp văn. Do đó không thể nói rằng cuộc cải cách này là nóng vội hấp tấp. Trái lại, ta thấy ở đó một sự tôn trọng thành kính đối với cái gọi là nền tảng tinh thần và tín ngưỡng của người An Nam, đồng thời dần dần hướng họ đến những tư tưởng thực tiễn và tân tiến hơn.”

(trích Giáo dục bản xứ ở Đông Dương)